لطفاً اتصال اینترنت خود را بررسی کنید.
شما میتوانید درخواست ارزیابی حقوقی خود را بطور مستقیم برای ارسال کنید و در کوتاهترین زمان ممکن از ایشان پاسخ بگیرید.
در وصیت‌نامه رسمی که تقسیم ترکه و ثلث به بعد از فوت همسر موکول شده، یعنی تا زمانی که همسر در قید حیات است تقسیم ترکه و ثلث انجام نشود و بعد از فوت همسر وراث حق تقسیم دارند. آیا می‌شود قبل از فوت همسر تقسیم ترکه و ثلث را انجام داد؟
طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی، وصیت به نفع همسر تا زمان حیات او معتبر است و تقسیم ترکه تا زمان فوت همسر نمی‌تواند انجام شود. بنابراین، در صورتی که وصیت‌نامه به صراحت تقسیم ترکه و ثلث را به بعد از فوت همسر موکول کرده باشد، تقسیم اموال قبل از فوت همسر امکان‌پذیر نیست.
پاسخ کوتاه
اصل تقسیم ارث به محض فوت مورث ممکن است و هیچ‌کس—حتی خود مورث در وصیت‌نامه—نمی‌تواند ورثه را از حق مطالبه و تقسیم سهم‌الارثشان محروم یا محدود کند. بنابراین شرط «عدم تقسیم تا زمان حیات همسر» در وصیت‌نامه، به طور مطلق الزام‑آور نیست؛ مگر آن مقدار از ترکه که به عنوان وصیت تملیکی یا وصیت انتفاعی (مثلا حق سکونت یا حق انتفاع مادام‌العمر برای همسر) در حدود ثلث ترکه تعیین شده باشد.
به بیان دیگر:
۱) هر وارث می‌تواند—حتی قبل از فوت همسر متوفی—تقاضای افراز و تقسیم سهم خود را بنماید.
۲) فقط آن بخش از ترکه که در حدود «یک‌سوم ترکه» به نفع همسر وصیت شده و همسر هم قبول کرده، باید تا پایان عمر او در ید و انتفاع او باقی بماند؛ بقیه قابل تقسیم است.
۳) اگر وصیت به نفع همسر از مرز ثلث فراتر رفته باشد، اجرای مازاد بر ثلث منوط به اجازه سایر ورثه است؛ اگر اجازه ندهند، مازاد باطل و قابل تقسیم خواهد بود.
مبنای قانونی و فقهی
۱. ق.م.: «موصی نمی‌تواند از ثلث مال خود به غیر وصیت کند مگر با اجازه ورثه.»
۲. ق.م.: «وصیت به محروم کردن وارث از ارث، باطل است.»
۳. ق.م.: «هیچ‌کس نمی‌تواند حق تمتع یا حق اجرای حقوق مدنی را از خود یا دیگری سلب کند مگر به موجب قانون.»
۴. نظر اکثر فقها: شرطی که مالکیت وارث را بعد از موت متوفی محدود یا معلق کند، اگر محرومیت یا حجر بر اموال وارث بیاورد، نافذ نیست؛ اما وصیت منافع (حق سکنی، حق انتفاع) در ثلث نافذ است.
دو وضعیت عملی
۱) وصیت فقط در حد ثلث است
– مثال: موصی نوشته «تمام منافع اموال تا پایان عمر همسرم به او تعلق گیرد.»
– کار شما: ثلث ترکه (یا مابه‌ازای مالی آن) تعیین، به اسم همسر موصی اختصاص داده می‌شود؛ باقی‌مانده قابل تقسیم و تحویل به ورثه است.
۲) وصیت از ثلث بیشتر است
– مثال: «تا زمان حیات همسر، هیچ‌یک از ورثه حق تقسیم یا فروش ندارند.»
– حکم: نسبت به ثلث نافذ است، نسبت به دو‑سوم مازاد، موکول به رضایت ورثه؛ اگر نپذیرند، مازاد بی‌اثر و قابل تقسیم است.
نحوه اقدام عملی برای تقسیم پیش از فوت همسر
۱. اظهارنامه رسمی به همسر و سایر ورثه برای دعوت به تقسیم.
۲. در صورت مخالفت، طرح دعوای «تقسیم ترکه» یا «افراز» در دادگاه → دادگاه کارشناس می‌فرستد، سهم ثلث وصیتی را جدا و بقیه را میان ورثه افراز یا فروخته و ثمن را تقسیم می‌کند.
۳. همسر تا پایان عمر، فقط در همان ثلث مشخص یا منافع آن حق بهره‌برداری دارد؛ نه در کل ترکه.
جمع‌بندی
شرط درج‌شده در وصیت‌نامه نمی‌تواند مطلقا مانع تقسیم شود. ورثه هر زمان بخواهند حق مطالبه و تقسیم ترکه را دارند، مشروط به رعایت دو نکته:
الف) حق قانونی خود همسر به‌عنوان وارث (یک‌هشتم یا یک‌چهارم ماترک).
ب) حق ناشی از وصیت در حد ثلث (حق انتفاع، سکنی یا هر عنوان دیگر) که باید تا پایان عمر وی محترم بماند.
